Дел од науката за јазикот што ги проучува формите на зборовите се вика морфологија.
Најмалата значенска единица од која се состои еден збор се вика морфема.
Некои зборови имаат една морфема,а некои имаат две или повеќе.
пр.ѕид,ѕид-от,ѕид-ови,ѕид-ови-те,ѕид-ар
Делот што се повторува во сите изведени зборови се вика општ дел(корен,коренска морфема),а другите делови се викаат додадена(афиксна)морфема.
Зборовни групи
Зборовите се групираат во зборовни групи според заеднички карактеристики.
Според морфолошката класификација зборовите се поделени на две групи:менливи и неменливи.
Менливи се:именки,придавки,броеви,заменки и глаголи.
Неменливи се:прилози,предлози,сврзници,честички,извици и модални зборови.
Именки
Именки се зборови со кои се означуваат суштества,предмети,појави и поими.
Поделба на именките:
Општи(клупа, птица, дете, облак, светлина) и сопствени именки(Билјана, Мелиса,Марјан, Вевчани, Македонија, Вардар)
Именувањето на суштествата, предметите и појавите со заеднички општи карактеристики се прави со општите именки.
-означуваат одделен вид предмети, суштества и појави (мачка, куче, стол, кревет, езеро);
-означуваат множество од еднородни предмети кои се целина(население, мебел, членство).Тие се во еднина, а означуваат множество.Тие се викаат збирни именки.
-материјални именки (вода, шеќер, волна,челик).
Именувањето на единечни предмети или суштества се прави со сопствените именки.
Сопствените именки се пишуваат со голема буква.
-имиња на луѓе(прекари,псевдоними)и животни: Евзија, Оливер, Алмина, Емилија, Џиџи, Шарко),
-географски имиња: Јабланица, Црн Дрим, Бистра, Караорман;
- празници:Бајрам, Божик;
- имиња на институции:Средно стручно училиште „Нико Нестор“ ;
-имиња на објекти:Слаткарница„Јагода“;
-имиња на уметнички дела, емисии, сисанија, весници и др. ,,Нова Македонија“, ,,Повик на дивината“ , ,,Тротоар“ и др.
Именките може да се поделат на апстрактни (не може да се допрат или видат, може да се почувствуваат) и конкретни(може да ги допреме).
-конкретни именки: човек, врата, галеб, книга и др.
-апстрактни именки:светлина, радост, среќа, тага, среда, лето, љубов и др.
поделба
општи сопствени
(чинија, девојка, љубов) (Јасмин, Симе, Охрид)
апстрактни конкретни
(разум, моќ, жед) (јаболко, славеј, момче)
избројливи неизбројливи
(брод, тетратка) (стока, храна, жито)
збирни материјални
( свет, население) (брашно, сребро, сол)
Граматички категории на именките
1.Род
Именките кои означуваат живо суштество имаат природен род кој се одредува според полот.
Граматички, именките имаат три рода:машки ,женски и среден.
Родот кај именките се определува во еднина.
Пр.куќа-куќи, заб-заби, езеро-езера
Именките од машки род што означуваат лица завршуваат на согласка (наставник, пејач),на
-а(судија), на -о (татко), на -е(вујче).
Лините имиња од машки род завршуваат на согласка (Ненад, Аднан), на -о (Марко), на -а (Евзија,Илија), на -е (Јане), на -и (Ѓорѓи).
Забелешка: Некои именки со граматички машки род се однесуваат и за лица од женски пол (возач, научник, ректор).
Именките од женски род завршуваат на -а (куќа, клупа, мачка, жена),на согласка (радост, младост)
Личните имиња завршуваат на -а (Весна, Селма, Мелиха),на -е (Маре, Наде), а некои имиња имаат и друг завршеток (Инес, Бети)
Забелешка: индивидуа, личност, персона, странка се граматички од женски род, се однесуваат на лица од двата пола.
Извесен број именки покажуваат колебање во родот, т.е. може да бидат и од машки и од женски род.
Пр.Тој ја разгоре жарта во огнот.
Во жарот на играта, заборави на времето.
Други именки со колебање во родот се: песок, пепел, вар, прав и др.
Именките од среден род завршуваат на -о (око, езеро), на -е (пиле, море), а се среќаваат и на други завршетоци.
2.Број
Именките имаат два броја: еднина (еден предмет, лице или појава) и множина (повеќе од предметите, лицата или појавите).
Во еднина се употребуваат:
-сопствените именки (Јасмина, Струга, Јабланица);
-збирните именки (мебел, стока);
-материјалните именки (бакар, челик)
-апстрактни именки во основното значење (просвета).
Во сите набројани слуаи има одредени исклучоци.
Именки кои имаат само множинска форма, а се употребуваат и за еден, а и за повеќе предмети:
ножици, очила, панталони, фармерки, шалвари)
Видови множина
Именките имаат три вида множина: обична, изборајана и збирна.
Обичната множина укажува дека станува збор за повеќе од еден предмет или лица што може да се бројат (писмо-писма,маса-маси)
Примери:
учител-учители, коњ-коњи, крава-крави, желка-желки, вест-вести,кочија-кочии, село-села,
број-броеви, крај-краеви, пиле-пилиња, време-времиња;;
дедо-дедовци, Китрозовци, човек-луѓе, рака-раце, нога-нозе, дете-деца;
Избројаната множина укажува на два или повеќе предмети во определено, избројано количество (два/збора, неколку листа).
Оваа множина ја образуваат само именките од машки род кои во еднина завршуваат на согласка.
Примери:
два дена, неколку заба, три клуча.
Збирна множина нагласува на едно множество како целина, а не како на избројливи елементи.
лист-лисје/лисја, клас-класје/класја, ливада-ливаѓе, корен-корења/корење.
Најмалата значенска единица од која се состои еден збор се вика морфема.
Некои зборови имаат една морфема,а некои имаат две или повеќе.
пр.ѕид,ѕид-от,ѕид-ови,ѕид-ови-те,ѕид-ар
Делот што се повторува во сите изведени зборови се вика општ дел(корен,коренска морфема),а другите делови се викаат додадена(афиксна)морфема.
Зборовни групи
Зборовите се групираат во зборовни групи според заеднички карактеристики.
Според морфолошката класификација зборовите се поделени на две групи:менливи и неменливи.
Менливи се:именки,придавки,броеви,заменки и глаголи.
Неменливи се:прилози,предлози,сврзници,честички,извици и модални зборови.
Именки
Именки се зборови со кои се означуваат суштества,предмети,појави и поими.
Поделба на именките:
Општи(клупа, птица, дете, облак, светлина) и сопствени именки(Билјана, Мелиса,Марјан, Вевчани, Македонија, Вардар)
Именувањето на суштествата, предметите и појавите со заеднички општи карактеристики се прави со општите именки.
-означуваат одделен вид предмети, суштества и појави (мачка, куче, стол, кревет, езеро);
-означуваат множество од еднородни предмети кои се целина(население, мебел, членство).Тие се во еднина, а означуваат множество.Тие се викаат збирни именки.
-материјални именки (вода, шеќер, волна,челик).
Именувањето на единечни предмети или суштества се прави со сопствените именки.
Сопствените именки се пишуваат со голема буква.
-имиња на луѓе(прекари,псевдоними)и животни: Евзија, Оливер, Алмина, Емилија, Џиџи, Шарко),
-географски имиња: Јабланица, Црн Дрим, Бистра, Караорман;
- празници:Бајрам, Божик;
- имиња на институции:Средно стручно училиште „Нико Нестор“ ;
-имиња на објекти:Слаткарница„Јагода“;
-имиња на уметнички дела, емисии, сисанија, весници и др. ,,Нова Македонија“, ,,Повик на дивината“ , ,,Тротоар“ и др.
Именките може да се поделат на апстрактни (не може да се допрат или видат, може да се почувствуваат) и конкретни(може да ги допреме).
-конкретни именки: човек, врата, галеб, книга и др.
-апстрактни именки:светлина, радост, среќа, тага, среда, лето, љубов и др.
поделба
општи сопствени
(чинија, девојка, љубов) (Јасмин, Симе, Охрид)
апстрактни конкретни
(разум, моќ, жед) (јаболко, славеј, момче)
избројливи неизбројливи
(брод, тетратка) (стока, храна, жито)
збирни материјални
( свет, население) (брашно, сребро, сол)
Граматички категории на именките
1.Род
Именките кои означуваат живо суштество имаат природен род кој се одредува според полот.
Граматички, именките имаат три рода:машки ,женски и среден.
Родот кај именките се определува во еднина.
Пр.куќа-куќи, заб-заби, езеро-езера
Именките од машки род што означуваат лица завршуваат на согласка (наставник, пејач),на
-а(судија), на -о (татко), на -е(вујче).
Лините имиња од машки род завршуваат на согласка (Ненад, Аднан), на -о (Марко), на -а (Евзија,Илија), на -е (Јане), на -и (Ѓорѓи).
Забелешка: Некои именки со граматички машки род се однесуваат и за лица од женски пол (возач, научник, ректор).
Именките од женски род завршуваат на -а (куќа, клупа, мачка, жена),на согласка (радост, младост)
Личните имиња завршуваат на -а (Весна, Селма, Мелиха),на -е (Маре, Наде), а некои имиња имаат и друг завршеток (Инес, Бети)
Забелешка: индивидуа, личност, персона, странка се граматички од женски род, се однесуваат на лица од двата пола.
Извесен број именки покажуваат колебање во родот, т.е. може да бидат и од машки и од женски род.
Пр.Тој ја разгоре жарта во огнот.
Во жарот на играта, заборави на времето.
Други именки со колебање во родот се: песок, пепел, вар, прав и др.
Именките од среден род завршуваат на -о (око, езеро), на -е (пиле, море), а се среќаваат и на други завршетоци.
2.Број
Именките имаат два броја: еднина (еден предмет, лице или појава) и множина (повеќе од предметите, лицата или појавите).
Во еднина се употребуваат:
-сопствените именки (Јасмина, Струга, Јабланица);
-збирните именки (мебел, стока);
-материјалните именки (бакар, челик)
-апстрактни именки во основното значење (просвета).
Во сите набројани слуаи има одредени исклучоци.
Именки кои имаат само множинска форма, а се употребуваат и за еден, а и за повеќе предмети:
ножици, очила, панталони, фармерки, шалвари)
Видови множина
Именките имаат три вида множина: обична, изборајана и збирна.
Обичната множина укажува дека станува збор за повеќе од еден предмет или лица што може да се бројат (писмо-писма,маса-маси)
Примери:
учител-учители, коњ-коњи, крава-крави, желка-желки, вест-вести,кочија-кочии, село-села,
број-броеви, крај-краеви, пиле-пилиња, време-времиња;;
дедо-дедовци, Китрозовци, човек-луѓе, рака-раце, нога-нозе, дете-деца;
Избројаната множина укажува на два или повеќе предмети во определено, избројано количество (два/збора, неколку листа).
Оваа множина ја образуваат само именките од машки род кои во еднина завршуваат на согласка.
Примери:
два дена, неколку заба, три клуча.
Збирна множина нагласува на едно множество како целина, а не како на избројливи елементи.
лист-лисје/лисја, клас-класје/класја, ливада-ливаѓе, корен-корења/корење.
Определеност на именките
Една од најпрепознатливите карактеристики на нашиот јазик е определеноста (членот).
Со определеноста поблиску изделуваме само еден член, претставник на определено множество истородни предмети, суштества или појави.
Со членот се врши и просторно определување:
Моливов(до мене ) го купив во книжарница.
Дај ми ја тетратката(таа што е до тебе).
Членски наставки(морфеми) се следните:
-от, -та, -то; -те
-ов, -ва, -во; -ве
-он, -на, -но; -не
Наставките -от,-ов-он се додаваат на еднинските форми на именките од машки род што завршуваат на согласка (столот, столов, столон; човекот, човеков, човекон).
Наставките -та,-ва,-на се додаваат кај сите именки од женски род во еднина (клупата, клупава,клупана; жената, женава, женана); кај именките од машки род што завршуваат на -а во еднина (судијата, судијава, судијана);кај формите во множина на -а или -иња кај именки од среден род (селата, селава, селана); кај формите за збирна множина на -је и
-ишта (перјата, перјава, перјана)
Наставките -то,-во,-но се додаваат кај сите именки од среден род во еднина (езерото, езерово, езероно),кај именки од машки род во еднина на -о и -е (дедото, дедово, дедоно), кај формите за збирна множина н а-је(нивјето, нивјево, нивјено), кај множинската форма луѓе (луѓето, луѓево, луѓено).
Наставките -те,-ве,-не, ги добиваат сите именки кои образуваат множина со -и и -ови/-еви
(столовите, столовиве, столовине) и множинките форми раце, нозе (рацете, рацеве, рацене;
нозете,нозеве,нозене).
Личните имиња не се членуваат (мал исклучок ако покажуваш некој посебен близок однос со нив- Емчето).
Некои географски имиња се членуваат (Балканот), а некои не (Мариово).
Примери за членување:
моливот, моливов, моливон; моливите, молививе, моливине;
коњот, коњов, коњон; коњите, коњиве, коњине;
јагодата, јагодава, јагодана; јагодите, јагодиве, јагодине;
пчелата,пчелава,пчелана;пчелите,пчеливе,пчелине;
окото, оково, оконо; очите, очиве, очине;
мечето, мечево, мечено; мечињата, мечињава, мечињана.
Една од најпрепознатливите карактеристики на нашиот јазик е определеноста (членот).
Со определеноста поблиску изделуваме само еден член, претставник на определено множество истородни предмети, суштества или појави.
Со членот се врши и просторно определување:
Моливов(до мене ) го купив во книжарница.
Дај ми ја тетратката(таа што е до тебе).
Членски наставки(морфеми) се следните:
-от, -та, -то; -те
-ов, -ва, -во; -ве
-он, -на, -но; -не
Наставките -от,-ов-он се додаваат на еднинските форми на именките од машки род што завршуваат на согласка (столот, столов, столон; човекот, човеков, човекон).
Наставките -та,-ва,-на се додаваат кај сите именки од женски род во еднина (клупата, клупава,клупана; жената, женава, женана); кај именките од машки род што завршуваат на -а во еднина (судијата, судијава, судијана);кај формите во множина на -а или -иња кај именки од среден род (селата, селава, селана); кај формите за збирна множина на -је и
-ишта (перјата, перјава, перјана)
Наставките -то,-во,-но се додаваат кај сите именки од среден род во еднина (езерото, езерово, езероно),кај именки од машки род во еднина на -о и -е (дедото, дедово, дедоно), кај формите за збирна множина н а-је(нивјето, нивјево, нивјено), кај множинската форма луѓе (луѓето, луѓево, луѓено).
Наставките -те,-ве,-не, ги добиваат сите именки кои образуваат множина со -и и -ови/-еви
(столовите, столовиве, столовине) и множинките форми раце, нозе (рацете, рацеве, рацене;
нозете,нозеве,нозене).
Личните имиња не се членуваат (мал исклучок ако покажуваш некој посебен близок однос со нив- Емчето).
Некои географски имиња се членуваат (Балканот), а некои не (Мариово).
Примери за членување:
моливот, моливов, моливон; моливите, молививе, моливине;
коњот, коњов, коњон; коњите, коњиве, коњине;
јагодата, јагодава, јагодана; јагодите, јагодиве, јагодине;
пчелата,пчелава,пчелана;пчелите,пчеливе,пчелине;
окото, оково, оконо; очите, очиве, очине;
мечето, мечево, мечено; мечињата, мечињава, мечињана.
Поделба на именките, an interactive worksheet by rozekitroz
liveworksheets.com
liveworksheets.com
👇 Решете ја и следнава вежба👇
Нема коментара:
Постави коментар