23. 9. 2011.

Григор Прличев


За Григор Прличев
Григор Прличев е еден од најталентираните и најпродуктивните македонски писатели од времето на борбата за културна преродба. Григор Прличев е роден во Охрид во 1830 година во семејство на екстремно сиромашни луѓе. На негова возраст од 6 месеци, татко му умира и оставени се сами на себе - 4 деца, вклучувајќи го и Григор. Григор Прличев го  започнува своето образование со помош на неговиот дедо кој го научил како да чита, а подоцна  почнува да оди на училиште во Охрид. Наскоро тој станува ученик  на многу добро познатиот  во тоа време македонски собирач,учител, Димитар Миладинов, и со негова помош тој добива солидна едукација.

Григор Прличев- работа
Григор Прличев работи како учител одреден период за  подоцна да  отиде во Атина да студира медицина. Но, тој сака  повеќе да  пишува и да  твори, отколку да студира медицина.  Тој се откажува од студиите и се враќа на својата стара љубов.Резултат на неговата љубов е неговата позната поема  ,,Сердарот"-1860, со која  победи  на литературниот конкурс во Атина и доби Ловоров венец.

Книгата е оригинално напишана на грчки, затоа што тој ја  напишал во Атина, со цел да учествува на литературниот конкурс.Тој одбива стипендија за Оксфорд и Берлин и решава да се врати во родниот град. Веста  за трагичната  смрт на Браќата Миладиновци,Константин  и Димитар  го поттикнува  револтиран  да се врати назад во Македонија, да учествува во борбата за културна преродба,а против грчкото влијание во црквите , училиштата и др.. Поради неговате патриотски  сфаќања и побуди, тој завршува во затвор во Охрид и во Дебар. Работи како учител низ повеќе места во Македонија.
Неговото литературно дело е значајно и поради поемата ,,Скендербег“како и Автобиографијата.
Григор Прличев ги има поминато, последните години од својот живот во Солун(Солун), каде што ја напишал неговата биографија. Григор Прличев почина во неговиот роден град, Охрид во 1893 година.


   Од Википедија
. Сердарот (грчки: Ο Αρμάτωλος) е најпознатото дело на македонскиот поет и преродбеник Григор Прличев. Делото е напишано во 1860 година, а на 25 март истата година тоа учествува во натпреварот за најдобра поема на грчки јазик (што секоја година се одржувал во Атина), и ја добива наградата Ловоров венец, како и парична награда. Поради силниот впечаток што го оставила оваа поема, Прличев бил наречен Втор Хомер. Наградата не останува долго во негови раце, затоа што одбива да се изјасни како Грк и да ја прифати стипендијата за студии во Берлин  или Оксфорд. За успехот што го направил со Сердарот, Прличев во својата                        Автобиографија, ќе каже:

... тогаш усетив во мене неописиво волнение, какво што никогаш не сум осетувал. Тогаш никој не би ме познал: бев надвор од себеси. Очигледно, мој беше венецот 

Поемата е оригинално напишана на грчки јазик, под насловот О Арматолос (Ο Αρματωλος), но при крајот на животот Прличев ќе направи обид да ја преведе на Македонски јазик. Единствениот зачуван дел од авторовиот превод се следниве стихови (се гледаат јасни отстатоци одстарословенскиот јазик):
Плачам тътнет Галешник народным.
Кто зло вас, братие, постигло?
Иль плоды вам град побил немирный,
иль стада вам звере потребили?
Ни плоды нам град побил немирный,
ни стаса нам звере потребили,
нь сгубили люты арнауты
наша слава Кузмана Сердара,
десна ръка Джеладимбегова,
и нам тъпчят скверными ногами
гъсты горы, прежде непристъпны.
Така с рыданъем инвари вещали
и жены их драпали си лица
с писком....

                                               
Карактеристики на делото

Во основа, во Сердарот се раскажува за смртта на македонскиот херој Кузман кој ги заштитувал селаните од бандите на Гегите. Дејството во оваа поема се случува кон средината на 19  век во западна Македонија, односот регионот помеѓу Галичник, Река, и селото Стан.. Писателот Борис Вишински во својот предговор кон второто издание на Арматоло систакнува:
Тоа е поезија на еден народ што се бори против угнетувањето и против силите на злото. Поемата е проткаена со љубов кон татковината и со дух на самопожртвување... Живо ги одразува страдањата на своите сонародници, кои се борат против бандите на ограбувачите во услови на отоманскиот гнет 
Базирана врз мотивот на народната песна за Кузман Капидан, темата на поемата се развива во девет делови. Првиот дел, од девет четиристишија, со рима  (по два стиха) е веста. Известува за смртта на херојот и битката. Во вториот дел се јавува мајката на Кузман Капидан и таа очекува да се врати нејзиниот син. Таа е вознемирена, зашто сонувала како и се руши куќата. Во третиот дел, непријателите ги носат посмртните останки на херојот и започнува плачот . Се слушаат пискотници од Галичник во Река (алузија на жалоста на народот):
Пискотници се слушаат од Галичник во Река.
Што тешка несреќа ги збра,
и мажите и жените та гласи тажна ека
и навева сал коб и зла?
а тоа ги потресува и непријателите. Во четвртиот дел е прикажана борбата на Кузман кој ги растерал напаѓачите и неговата смрт. Во петтиот дел напаѓачите му оддаваат почит на Кузман со тоа што се заколнале дека нема да го напаѓаат неговиот дом. Мајката на Кузман ја отфрла заклетвата и бара од напаѓачите да не го напаѓаат повеќе народот на Река. Непријателите се согласиле на барањето. Во шестиот дел е оплакувањето на мајката на Кузман и преку неа се дознава родословното дрво на херојот. Во овој дел се забележува лицето на калуѓерката Цвета, која без солзи го мие и кити херојот, како спротивен елемент на ликот на мајката.
Годините не ја намалиле онаа убост;
на лице свежест се гледа,
младешката сочност
не ја беше сменила грубост.
Таа е кутрата Неда,
Во седмиот дел е мајката на Кузман нредува да се донесат и другарите на херојот и тие да се закопаат со сите почести. Во осмиот дел сцената се одвива во домот на свршеницата на Кузман. Обичаите и налагале да се воздржи од лелеци поради загинувањето на херојот пред нејзиниот татко. Но штом таа останала сама и плачот одекнува горчлив и девојката се откажува од се овоземно за да стане калуѓерка. Деветтиот дел е крајот на делото, во која се истакнува вечната слава на Кузман во иднината, преку посетите на неговиот гроб од страна на неговата свршеница и преку пеењето на слепиот пеач.
На гусла двоструна свирејќи, покрај патот седнал,
го пее ова просјак сед;
а јас, пак, прост запишувач, минејќи тука еднаш
го запишав од ред до ред.

12. 9. 2011.

Браќата Миладиновци

Константин Миладинов
Браќата Димитар (Струга, 1810 - Цариград, 23 јануари 1862) и Константин (Струга, 1830 - Цариград, 18 јануари 1862) Миладинови се основачи на националната преродба во Македонија од средината на деветнаесеттиот век.
Димитар Миладинов
Димитар и Константин се родени во семејството на грнчарот Ристе Миладинов и неговата сопруга Султана Миладинова, од осумте деца, шест синови (Димитрија, Тане, Наум, Мате, Апостол и Константин) и две ќерки Ана и Крста.
Браќата основно училиште завршиле во Струга, а подоцна и гимназија во Јанина, денешна Република Грција.Најмалиот брат, Константин, дипломирал во 1852 година на Филозофскиот факултет во Атина, отсек грчка филологија.Со диплома на учители браќата се вратиле во родниот крај каде учителствувале во повеќе места. Во училиштето во Охрид, Димитар Миладинов се сретнал со познатиот руски научник, славистот Виктор  Иванович Григорович. Оваа средба била пресудна Миладиновци да почнат да се занимаваат и со собирачката дејност-собирање и запишување на македонски народни песни и други умотворби, кои подоцна ги отпечатиле во еден голем Зборник. Во таа дејност се вклучил и средниот брат Наум Миладинов.
Куќата на Браќата Миладинови

Димитар Миладинов,  често доаѓал во судир со гркоманите во Битола, а по еден таков судир со битолскиот митрополит Венедикт, тој ја напуштил Битола и Македонија. Димитар притоа работи како учител во влашкото училиште во  село Трново близу Битола, наследувајќи го дедо сѝ. Во Сремски Карловци и Нови Сад имал прилика да се запознае со животот на Србите под Австро-унгарска власт, каде уживале потполна културна автономија. Подоцна заминал во Белград. При престојот во овие краишта, тој се запознал со идеите на Пансловенизмот и Илирското движење, кои во потполност ги прифатил како свои. При крајот на 1856 година, Димитар Миладинов се вратил во Струга и го испратил братот Константин во Русија да студира словенска филологија на Филозофскиот факултет при Императорскиот универзитет во Москва.
Имајќи го собраниот материјал од народни умотворби, Константин целосно се ангажирал во реализирање на идејата за нивно печатење. Работејќи на редактирање на песните и другите народни умотворби и нивно подготвување за Зборникот, Константин и самиот почнал да пишува поезија. Поетското творештво на Константин Миладинов, иако скромно, само петнаесет песни, го става на пиедесталот на македонската нова литература како основоположник на македонската уметничка поезија. Со песната ,,Т’га за југ“, која има 70 препеви на 42 јазици, секоја година се отвораат Струшките вечери на поезијата.
Суровата руска зима и бедниот живот штетно се одразиле врз здравјето на Константин, па во 1859 година тој заболел од туберкулоза. Покрај подмолната и тешка болест, Константин го разочарал и неуспехот во настојувањата да се испечати Зборникот од народни умотворби. Основната причина за непечатењето на Зборникот во Москва е судирот на Миладиновци со Цариградската патријаршија во екот на преродбенската борба.
Во јуни 1860 година, не довршувајќи ги студиите, Константин Миладинов ја напуштил Москва. На пат за дома, во Виена, се сретнал со хрватскиот бискуп Јосип Јурај Штросмаер, со кого контактирал уште од Москва, пишувајќи му за намерите за печатење на Зборникот. При оваа средба, бискупот Штросмаер прифатил да го финансира печатењето на Зборникот.
На 24 јуни 1861 година, од печатницата на Анте Јакиќ, во Загреб, излегол од печат Зборникот од народни умотворби на браќата Миладиновци - "Бугарски народни песни, собрани од браќа Миладиновци", дело со речиси 600 македонски народни песни и точно 77 други (отстапени од фолклорист Васил Д. Чолаков).Како што докажува дописката на Миладинов во Москва, се` до печатењето на книгата, таа го носи работниот наслов „Македонски народни песни“ и оваа промена во последен момент е предмет на контроверзии (всушност, насловот „Бугарски народни песни“ за прв пат се спомнува во писмо на Чолаков до Др.Фрањо Рачки кусо пред самото печатење).

Во додаток на речникот, исто така се наоѓа и дел од првиот македонско-хрватски речник што Миладинов го спремал но не го објавил во целост (2000 збора) заради големината на Зборникот.Зборникот побудил голем интерес меѓу славистичките и фолклористичките кругови на словенските земји и Европа што се гледа од имињата на претплатниците на Зборникот.
Константин, пресреќен што животната цел, негова и на неговиот брат, е исполнета, зел неколку примероци од Зборникот и во средината на јули 1861 година го напуштил Загреб, тргнувајќи за родниот крај. Патем се задржал во Белград каде дознал дека неговиот брат Димитар веќе половина година чемрее во турските затвори.Така место за Струга, тргнал директно за Цариград и никогаш повеќе не го видел родниот крај. Набрзо по пристигнувањето во Цариград и Константин бил фатен и фрлен во цариградските зандани.Обвинети како шпиони против кои, според изјавата на официјалните турски власти, се подготвува судски процес, браќата Миладиновци умреле во цариградските затвори, во 1862 година, под засега неразјаснети околности.


11. 9. 2011.

Кочо Рацин- поет на македонскиот непокор

Кочо Рацин-поет на македонскиот непокор


      ДЕНОВИ

Како на вратот ѓердани
ниски камења студени,
така на плешки денови
легнале та натежнале.
Денови ли се – денови
аргатски маки големи!
Стани си утре порано
Дојди си вечер подоцна,
наутро радост понеси
навечер тага донеси –
ај, пусти да е, пуст да би
остана живот кучешки!
Роди се човек – роб биди
роди се човек – скот умри,
скотски цел живот работи
за други, туѓи имоти.
За туѓи бели дворови
копај си црни гробови!
За себе само р’гај си
за себе маки тргај си –
нижи си ѓердан денови
нижи си алки ковани,
нижи си синџир железен
околу вратот навезен!

http://www.macedonium.org/Macedonium.aspx?jazik=2&kid=1&pid=3&ppid=81&tid=1409

Елегија-лирска песна во која се опеани тажни чувства и расположенија.
Смртта на некој свој,жал за младоста,загубена љубов,посакувана среќа,осаменоста,тажна судбина на татковината,изгубената слобода, се само дел од причините за предизвикување тажни чувства и расположби.

ЕЛЕГИИ ЗА ТЕБЕ

                                                                                           Кочо Рацин
„Чернеј горо, чернеј сестро..."


Кочо Рацин














1.
Вчера си појдов, наминав
низ таја гора зелена
под тија буки високи
по ќилим сенки широки.

Одев со глава замаен
наведнат, мртов, зачмаен,
одев со грутка на срце
и каракамен на гради.

Деј гиди горо зелена!
Деј гиди водо студена!
Пилците пеат - ти плачеш,
сонцето грее - ти темнеш.

Ако ги криеш коските
на дели млади јунаци
тука што лежат по тебе
за тија темни дубрави -
зошто ги таеш песните?
Зошто по тебе дрвјата
и на дрвјата гранките
и на гранките лисјата
шумолат скришно таговно?

2.
Таму горе на небото
зора руди, земја буди,
ден морави шири крила
и алова точи свила,
таму зора црвенее -
мое срце ми црнее.

Ископајте длабок бунар
извадете ладна вода
натопете лути рани
да не горат, да не болат.

Зоро златно и румено!
Зоро слатка посестримо!
Ти изгреваш на далеку —
да ли еднаш ќе изгрееш
силно, силно, дури милно
над долови и над гори
над полиња и над реки
над мојата татковина?

3.
Два брега - двата стрмнини.
А од брег на брег танок мост.
Под мостот вода морава -
тече и мие ранава.

Тече од векот вековит
и нова и сè понова,
тече, а тука маките
сè стари и сè постари.

Тече и влече со себе
сичко што стои пред неа,
а на брегови животот
чмае у троскот зараснат!

Течи ми водо студена!
Течи си — рони брегови!
Течи - и нам низ срцето
нели и крвта ни тече?

4.
Скотски е, скотски живот аргатски
у темно заѕидан,
до скот сме сниско попритиснати
на овој свет убав.

Кој ни ги скрши белите крилца
крилца на галаби бели?
Кој ни замати извори бистри
извори на души чисти?

И кој раздвои, и кој раздвои
човек од човек со ѕид?
И кој направи, и кој направи
човек на човека роб!

Та човек од човек
да страда
и тегне
и бега
од лулка до гроб!

5.
Ти да знаеш, паметуваш
и ем да си на ум имаш -
работник си - и работник
ти ќе паѓаш и се дигаш.

Луњи ли ќе пусти дојдат
сонце ли ќе јасно грејне -
патиштата, патиштата
пред тебе се на борбата.

Како смртта вечна што е
така борба долго трае.
Но од смртта е посилна
по патиштата борбата!

6.
Исцедете, ограбете
пот и труд и меса голи,
уста пуста затворете
да не каже оти боли.

Очи црни ископајте
да гледајат не давајте,
раци машки прекршете
срце лудо наранете.

Угаснете и светлини!
Мрак да биде - каракамен.

Има, има - в темнината
нешто живо пак да свети:
има болка на душата
има души наранети.

Болка боли - болка гори
болка тече, душа мори.
А болката кога свети -
тешко, тешко, тешко клети!
http://www.marxists.org/makedonski/racin/biografija.htm -----Прочитајте уште нешто од Рацин!


8. 9. 2011.

Ден на независноста на Република Mакедонија





                                                        Македонија
Стиснете ги тревките,                               Симнете се во реките,
неа ќе ја исцедите.                                     дното со неа ќе ве почести.

Наслонете се врз каменот,                        Легнете да починете
името ќе го чуете.                                      и ноќта со неа ќе ве покрие.

                                                            Анте Поповски